Είναι συνυφασμένη με τη ζωή της Εκκλησίας, έχει κανόνες, εξαιρέσεις, βαθύτερο νόημα και κάνει πολύ καλό στην υγεία. Η νηστεία της Ορθοδοξίας είναι ευεργετική για ψυχή και σώμα!
Η χριστιανική νηστεία είναι Ευαγγελική εντολή. Αναφέρεται σε αρκετές περικοπές, ενώ ο ίδιος ο Χριστός έδωσε το παράδειγμα νηστεύοντας συστηματικά, επί σαράντα ημέρες στην έρημο. Από εκεί και πέρα, η Εκκλησία έχει θεσπίσει (έπειτα από συστηματική ενασχόληση μέσα στους αιώνες) τους κανόνες, η τήρηση των οποίων δεν εξασφαλίζει τη σωτηρία του πιστού, ωστόσο δημιουργει ένα περιβάλλον στο οποίο ο άνθρωπος μπορεί να προσεγγίσει καλύτερα τον Θεό.
Η νηστεία, βέβαια, δεν είναι μονάχα η αποφυγή τροφών ζωικής προέλευσης που γεμίζουν το σώμα με τοξίνες, όπως άλλωστε και η ιατρική αποφαίνεται σχετικά (για τα κόκκινα κρέατα λ.χ.). Νηστεία σημαίνει στέρηση, σημαίνει θυσία για χάρη του Κυρίου, που θυσιάστηκε, σημαίνει επίσης «νηστεία» λόγων και πράξεων, νηστεία (αποφυγή) κακών λογισμών, σημαίνει προσήλωση στο πνευματικό κομμάτι του ανθρώπου και στροφή στην ψυχή μας. Για να γίνει βέβαια αυτό απαιτείται και καθαρισμός του σώματος.
Στο πνεύμα αυτό, η τήρηση της νηστείας μόνο στο διατροφικό επίπεδο αποτελεί φαρισαϊσμό, που ο Χριστός πάμπολλες φορές καταδίκασε. Η αληθινή νηστεία είναι βάσανο, ανηφόρα, άσκηση και μετάνοια μέσα από την οποίαν ο άνθρωπος κερδίζει τη χάρη του Θεού και μεταμορφώνεται.
Τροφές που απαγορεύονται κατά τη νηστεία
Κρέας, γάλα και γαλακτοκομικά κάθε είδους (βουτύρου ή μαργαρινών που περιέχουν γάλα), ελαιόλαδο και σπορέλαια που χρησιμοποιούνται για την παρασκευή φαγητών, ψάρια, κρασί και κάθε είδους οινοπνευματώδη. Ωστόσο, επιτρέπονται (=καταλύονται) τα θαλασσινά (χταπόδι, γαρίδες, καλαμάρια, αστακοί, καραβίδες, μύδια και όστρακα) λόγω του ότι δεν περιέχουν αίμα, οι ελιές και τα αυγά των ψαριών μαζί με τα παράγωγά τους (λ.χ. ταραμοσαλάτα).
ΠΕΡΙΟΔΟΙ ΚΑΙ ΜΕΡΕΣ ΝΗΣΤΕΙΑΣ
Η νηστεία του Πάσχα (Σαρακοστή): Διαρκεί από την Καθαρά Δευτέρα μέχρι και την Παρασκευή πριν από το Σάββατο του Λαζάρου, οπότε ακολουθεί η Κυριακή των Βαΐων και η Μεγάλη Εβδομάδα. Η δε Κυριακή των Βαΐων είναι η τελευταία ημέρα της περιόδου αυτής. Η Μεγάλη Εβδομάδα, εκκλησιολογικά μιλώντας, δεν περιλαμβάνεται στη Σαρακοστή, αν και συνεχίζεται η νηστεία. Στην πραγματικότητα μαζί με την Εβδομάδα των Αγίων Παθών (Μεγάλη Εβδομάδα) είναι μια περίοδος 49 ημερών αυστηρής νηστείας. Οι εξαιρέσεις που πρέπει να θυμόμαστε είναι ότι την Κυριακή των Βαΐων και στον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου καταλύεται το ψάρι και τα Σαββατοκύριακα το λάδι και το κρασί. Σημειωτέον, το μόνο Σάββατο που νηστεύουμε το λάδι και το κρασί είναι αυτό του Μεγάλου Σαββάτου. Επίσης, καμία Κυριακή δεν απέχουμε από λάδι. Και όταν λέμε λάδι, εννοούμε και οτιδήποτε παρασκευάζεται με τη χρήση αυτού (λ.χ. λαδερά φαγητά).
Η νηστεία των Χριστουγέννων: Αρχίζει στις 15 Νοεμβρίου και διαρκεί μέχρι και τις 24 Δεκεμβρίου. Επιτρέπεται το λάδι, το κρασί και το ψάρι κάθε μέρα, εκτός της Τετάρτης και της Παρασκευής και γενικά θεωρείται μια ήπια και εύκολη νηστεία.
Η νηστεία των Αγίων Αποστόλων: Διαρκεί από τη Δευτέρα μετά των Αγίων Πάντων μέχρι την παραμονή της εορτής των Αποστόλων Πέτρου και Παύλου. Είναι κινητή νηστεία, με μη καθορισμένο αριθμό ημερών, που παραλείπεται όταν η εορτή των Αγίων Πάντων πέφτει μετά των Αγίων Αποστόλων. Φέτος πέφτει στις 26 Ιουνίου, οπότε η νηστεία θα εκτελεστεί για μόλις 2 μέρες.
Η Νηστεία της Κοιμήσεως της Θεοτόκου (Δεκαπενταύγουστου): Αρχίζει την 1η Αυγούστου και διαρκεί μέχρι και την παραμονή της γιορτής. Την εορτή της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος καταλύεται (επιτρέπεται) το ψάρι και κάθε Σάββατο και Κυριακή επιτρέπεται το λάδι και το κρασί.
Η νηστεία της μνήμης της αποτομής (αποκεφαλισμού) της κεφαλής του Ιωάννου του Προδρόμου: 29 Αυγούστου. Είναι αυστηρή νηστεία και δεν επιτρέπεται το λάδι.
Η εορτή της Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού: 14 Σεπτεμβρίου (εκτός αν πέφτει Σάββατο ή Κυριακή, οπότε επιτρέπεται το έλαιο και ο οίνος).
Η παραμονή των Θεοφανείων: 5 Ιανουαρίου.
Κάθε Τετάρτη και Παρασκευή: Εις μνήμην της σύλληψης και της Σταύρωσης του Κυρίου (εκτός αν συμπίπτει με μεγάλη εορτή οπότε μπορεί να καταλυθεί το λάδι και το κρασί).
Σε κάθε περίπτωση, η νηστεία δεν αποτελεί αποκλειστικά θέμα κανόνων, αλλά κυρίως συνεννόησης του πνευματικού (εξομολόγου) με τον πιστό. Αυτός ξέρει τις αντοχές του πιστού και αν του επιτρέψει –ακραίο παράδειγμα– να φάει κρέας τη Μεγάλη Παρασκευή, ο πιστός μπορεί να το κάνει. Η νηστεία αφενός δεν είναι δίαιτα, αφετέρου δεν πρέπει να ταυτίζεται μονάχα με το «γράμμα» του εκκλησιαστικού νόμου.
Περιπτώσεις μη τήρησης της νηστείας (κατάλυση)
—Αν πέσει Τετάρτη ή Παρασκευή η εορτή των Τεσσαράκοντα Μαρτύρων, τότε καταλύεται το κρασί και το λάδι. Τα ίδια ισχύουν και για τις εορτές: Της Γεννήσεως της Θεοτόκου, των Εισοδίων της Θεοτόκου, της Υπαπαντής του Κυρίου, του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου, του Γενεσίου του Προδρόμου και της εορτής Πέτρου και Παύλου. Επίσης, από τους περισσότερους πνευματικούς θεωρείται ημέρα καταλύσεως ελαίου και οίνου η Τετάρτη ή η Παρασκευή όταν συμπίπτει με μεγάλη ονομαστική εορτή, λόγω του ότι δεν γίνεται να νηστεύει κάποιος σε χαρμόσυνη μέρα.
—Αν πέσει Τετάρτη ή Παρασκευή η εορτή του Ευαγγελισμού καταλύεται το κρασί, το λάδι, αλλά και το ψάρι.
—Επιτρέπονται όλες οι τροφές τις ημέρες της εβδομάδας μετά το Πάσχα (Διακαινησίμου), καθώς και την εβδομάδα μετά την Κυριακή της Πεντηκοστής και μέχρι την Κυριακή των Αγίων Πάντων. Επίσης, τις ημέρες που ακολουθούν την εορτή των Χριστουγέννων μέχρι και την παραμονή των Θεοφανείων (Φώτων).
—Την εβδομάδα πριν από την Κυριακή του Ασώτου (Τελώνου και Φαρισαίου) επιτρέπονται όλες οι τροφές, ενώ την εβδομάδα της Τυρινής επιτρέπονται τα πάντα εκτός κρέατος.
—Στις εορτές των Θεοφανείων και των Χριστουγέννων επιτρέπονται τα πάντα, οποιαδήποτε ημέρα και αν συμπέσουν (κατάλυση πάντων).
—Νήπια, πολύ ηλικιωμένοι και ασθενείς είναι οι τρεις κατηγορίες πιστών που δεν υποχρεούνται στη νηστεία, χωρίς να απαγορεύεται ωστόσο.
